05 phút đọc
Chứng khoán phái sinh (CKPS) là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng với giá trị phụ thuộc vào tài sản cơ sở. Công cụ này cho phép nhà đầu tư giao dịch dựa trên dự đoán về biến động giá của tài sản trong tương lai. Ở bài viết này, AIA Việt Nam sẽ phân tích chi tiết về định nghĩa, phân loại, quy trình giao dịch, ưu nhược điểm cũng như các điều kiện pháp lý cần thiết để giúp nhà đầu tư có cái nhìn toàn diện về sản phẩm tài chính này.
Chứng khoán phái sinh là hợp đồng tài chính xác lập quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia về việc thanh toán hoặc chuyển giao tài sản cơ sở tại thời điểm trong tương lai với mức giá được thỏa thuận trước. Tài sản cơ sở có thể là:
Chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu)
Chỉ số chứng khoán
Hàng hóa (nông sản, kim loại)
Các công cụ tài chính khác (lãi suất, ngoại hối)
Tìm hiểu tổng quan về chứng khoán phái sinh
CKPS cho phép nhà đầu tư đặt cược vào xu hướng tăng hoặc giảm của tài sản cơ sở để sinh lời, đồng thời cũng là công cụ phòng ngừa rủi ro biến động giá.
Hợp đồng kỳ hạn là thỏa thuận song phương giữa hai bên về việc mua bán một tài sản cụ thể trong tương lai, với giá cả và thời điểm giao dịch được xác định trước. Đây là công cụ phái sinh được giao dịch phi tập trung (OTC), cho phép các bên tự thỏa thuận các điều khoản phù hợp với nhu cầu của mình.
Hợp đồng tương lai chính là phiên bản chuẩn hóa của hợp đồng kỳ hạn, được giao dịch tập trung trên sàn chứng khoán với các điều khoản được quy định rõ ràng. Tại Việt Nam, đây là sản phẩm phái sinh đầu tiên được triển khai với các chỉ số VN30 và HNX30 làm tài sản cơ sở.
Hợp đồng tương lai trong chứng khoán phái sinh
Hợp đồng quyền chọn mang lại cho người mua quyền, nhưng không phải nghĩa vụ, trong việc thực hiện giao dịch mua hoặc bán một tài sản cụ thể. Sản phẩm này bao gồm quyền chọn mua (Call) và quyền chọn bán (Put), trong đó người bán có nghĩa vụ phải thực hiện theo yêu cầu của người mua quyền chọn.
Hợp đồng hoán đổi là thỏa thuận giữa các bên về việc trao đổi các dòng tiền trong tương lai, với thời điểm và phương pháp tính toán được xác định rõ ràng. Loại hợp đồng này thường được áp dụng phổ biến trong các giao dịch liên quan đến lãi suất và ngoại hối.
Quy trình giao dịch CKPS có những đặc thù riêng so với cổ phiếu thông thường:
Trước khi bắt đầu giao dịch chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư cần thực hiện các thủ tục mở tài khoản chuyên biệt tại công ty chứng khoán được cấp phép. Đây không phải là tài khoản giao dịch cổ phiếu thông thường mà là tài khoản riêng cho các sản phẩm phái sinh. Sau khi hoàn tất thủ tục, nhà đầu tư phải nộp một khoản tiền ký quỹ ban đầu theo quy định của sàn giao dịch và công ty chứng khoán. Khoản tiền này đóng vai trò như một đảm bảo cho các giao dịch trong tương lai và cần được duy trì ở một tỷ lệ nhất định theo yêu cầu.
Việc giao dịch chứng khoán phái sinh được thực hiện thông qua hai phương thức chính là khớp lệnh và thỏa thuận. Khác với cổ phiếu thông thường, mỗi hợp đồng phái sinh có bảng giá riêng biệt mà nhà đầu tư cần theo dõi sát sao. Một yếu tố quan trọng khác là thời điểm đáo hạn của hợp đồng - đây là thời điểm mà các nghĩa vụ trong hợp đồng phải được thực hiện hoặc thanh toán. Nhà đầu tư cần đặc biệt chú ý đến thông tin này để có kế hoạch giao dịch phù hợp.
Hai phương thức giao dịch chính là khớp lệnh và thỏa thuận
Trong giao dịch chứng khoán phái sinh, việc quản lý các tỷ lệ tài khoản đóng vai trò then chốt để đảm bảo an toàn cho nhà đầu tư. Dưới đây là những công thức liên quan đến quản lý tỷ lệ:
Tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ = Giá trị ký quỹ yêu cầu/Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ
Tỷ lệ tài khoản phái sinh = Giá trị ký quỹ yêu cầu/Giá trị tài sản ròng
Giá trị ký quỹ yêu cầu = IM (Ký quỹ ban đầu) + VM (Lỗ ròng) + DM (Ký quỹ chuyển giao)
Quy trình thanh toán trong giao dịch chứng khoán phái sinh diễn ra hàng ngày với các quy định thời gian cụ thể. Nếu tài khoản phát sinh lỗ, nhà đầu tư phải thực hiện thanh toán trước 9h sáng ngày hôm sau. Ngược lại, nếu có lãi, nhà đầu tư sẽ nhận được khoản lãi sau 11h sáng ngày hôm sau. Việc tính toán lãi lỗ được thực hiện dựa trên giá đóng cửa của ngày giao dịch, đảm bảo tính minh bạch và chính xác trong quá trình thanh toán.
Chứng khoán phái sinh cung cấp đa dạng sản phẩm đầu tư phù hợp với nhiều mục tiêu khác nhau của nhà đầu tư. Từ việc đầu cơ kiếm lời đến phòng ngừa rủi ro, mỗi sản phẩm đều có những đặc tính riêng giúp nhà đầu tư linh hoạt trong chiến lược đầu tư của mình. Khả năng thanh khoản cao và chuyển đổi nhanh chóng cũng là một lợi thế lớn, cho phép nhà đầu tư dễ dàng tham gia và rút lui khỏi thị trường khi cần thiết.
Đa dạng hóa và linh hoạt trong đầu tư
Với đặc tính đòn bẩy của chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư có thể tận dụng các biến động của thị trường để tạo ra lợi nhuận lớn với số vốn đầu tư ban đầu tương đối nhỏ. Đồng thời, các công cụ phái sinh cũng rất hiệu quả trong việc phòng ngừa rủi ro cho danh mục đầu tư, giúp bảo vệ giá trị tài sản trước những biến động bất lợi của thị trường.
Với tỷ lệ ký quỹ thấp, nhà đầu tư có thể tận dụng đòn bẩy tài chính để tham gia các giao dịch có giá trị lớn mà không cần phải bỏ ra toàn bộ số tiền tương ứng. Điều này giúp tối ưu hóa hiệu quả sử dụng vốn và tăng khả năng sinh lời trên vốn đầu tư.
Mặc dù đòn bẩy tài chính mang lại cơ hội sinh lời lớn, nó cũng làm tăng đáng kể rủi ro cho nhà đầu tư. Khi thị trường biến động bất lợi, tổn thất có thể xảy ra nhanh chóng và với mức độ lớn hơn nhiều so với đầu tư trực tiếp vào tài sản cơ sở. Tính nhạy cảm cao với biến động thị trường khiến việc quản lý rủi ro trở nên phức tạp và đòi hỏi sự theo dõi thường xuyên
Rủi ro cao từ đòn bẩy tài chính
Chi phí giao dịch chứng khoán phái sinh thường cao hơn so với giao dịch cổ phiếu thông thường, bao gồm phí giao dịch, phí duy trì tài khoản và các chi phí liên quan khác. Bên cạnh đó, để giao dịch hiệu quả, nhà đầu tư cần có kiến thức chuyên môn sâu về các sản phẩm phái sinh, kỹ năng phân tích kỹ thuật và cơ bản, cũng như khả năng quản lý rủi ro tốt.
Việc quản lý danh mục đầu tư chứng khoán phái sinh đòi hỏi sự theo dõi và điều chỉnh thường xuyên. Nhà đầu tư cần liên tục cập nhật thông tin thị trường, theo dõi tỷ lệ ký quỹ, và có kế hoạch ứng phó kịp thời với các biến động của thị trường. Điều này có thể tạo áp lực về thời gian và tâm lý cho nhà đầu tư.
Để kinh doanh CKPS, công ty chứng khoán phải đáp ứng những điều kiện và yêu cầu dưới đây.
Tham gia thị trường chứng khoán phái sinh đòi hỏi nguồn vốn lớn với các mức quy định khác nhau tùy theo loại hình hoạt động. Công ty chứng khoán muốn cung cấp dịch vụ môi giới phải có vốn điều lệ tối thiểu 800 tỷ đồng - mức cao nhất trong các loại hình. Đối với hoạt động tự doanh, yêu cầu vốn là 600 tỷ đồng, trong khi dịch vụ tư vấn đòi hỏi 250 tỷ đồng. Riêng đối với công ty quản lý quỹ, mức vốn điều lệ tối thiểu được quy định ở mức 25 tỷ đồng.
Vốn điều lệ là một trong những yêu cầu đối với công ty tham gia chứng khoán phái sinh
Để đảm bảo chất lượng hoạt động, các tổ chức tham gia thị trường phải có đội ngũ nhân sự đạt chuẩn về chuyên môn. Yêu cầu tối thiểu là 5 nhân viên có chứng chỉ hành nghề chứng khoán phái sinh, đồng thời phải có vị trí Giám đốc hoặc Phó giám đốc chuyên trách phụ trách mảng nghiệp vụ này. Đối với công ty quản lý quỹ, cũng cần có 5 nhân viên được cấp chứng chỉ chuyên môn và phạm vi hoạt động chỉ giới hạn ở việc tư vấn đầu tư chứng khoán phái sinh.
Các tổ chức tham gia phải đảm bảo tính ổn định về mặt tài chính thông qua việc duy trì tỷ lệ vốn khả dụng tối thiểu ở mức 220%. Đặc biệt, họ phải chứng minh được hiệu quả hoạt động thông qua việc không phát sinh lỗ trong 2 năm gần nhất. Bên cạnh đó, việc trích lập dự phòng đầy đủ theo quy định cũng là một yêu cầu bắt buộc, nhằm đảm bảo khả năng ứng phó với các rủi ro có thể phát sinh trong quá trình hoạt động.
Việc quản lý rủi ro trong giao dịch chứng khoán phái sinh đòi hỏi sự theo dõi thường xuyên tỷ lệ ký quỹ để đảm bảo duy trì ở mức an toàn. Nhà đầu tư cần chuẩn bị sẵn nguồn tiền dự phòng để bổ sung khi tài khoản có biến động bất lợi. Đồng thời, việc đặt lệnh stop-loss một cách hợp lý là công cụ quan trọng để hạn chế tổn thất khi thị trường diễn biến không như kỳ vọng.
Trước khi tham gia giao dịch, nhà đầu tư cần nghiên cứu kỹ lưỡng về tài sản cơ sở và các yếu tố ảnh hưởng đến giá. Việc lựa chọn thời điểm đáo hạn phù hợp với chiến lược giao dịch cũng rất quan trọng. Bên cạnh đó, đa dạng hóa danh mục đầu tư giúp phân tán rủi ro và tăng cơ hội sinh lời.
Lựa chọn công ty chứng khoán uy tín với hệ thống giao dịch ổn định và đội ngũ tư vấn chuyên nghiệp là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả đầu tư. Công ty chứng khoán tốt không chỉ cung cấp nền tảng giao dịch an toàn mà còn hỗ trợ nhà đầu tư trong việc ra quyết định và quản lý danh mục.
Chọn đối tác tin cậy là một trong những lưu ý quan trọng khi tham gia chứng khoán phái sinh
Thị trường chứng khoán phái sinh luôn biến động và phát triển, đòi hỏi nhà đầu tư phải liên tục cập nhật kiến thức thông qua các khóa đào tạo chuyên sâu. Việc theo dõi thường xuyên thông tin thị trường và học hỏi kinh nghiệm từ những nhà đầu tư thành công sẽ giúp nâng cao khả năng phân tích và ra quyết định đầu tư hiệu quả.
Chứng khoán phái sinh là công cụ đầu tư tiềm năng nhưng đòi hỏi kiến thức chuyên môn và kỹ năng quản lý rủi ro. Nhà đầu tư muốn thành công cần trang bị kiến thức vững vàng, xây dựng chiến lược phù hợp, chọn đối tác uy tín và liên tục cập nhật thông tin thị trường. Khi đáp ứng được các yếu tố này, chứng khoán phái sinh sẽ là công cụ hiệu quả giúp đa dạng hóa danh mục và tối ưu hóa lợi nhuận đầu tư.
Nguồn tham khảo:
Đăng ký để khám phá những cách mới để bảo vệ sức khỏe và sự giàu có của bạn.
10 phút đọc
