Đặc điểm của cây cỏ xước

Cây cỏ xước là một loại thực vật thân thảo, có tên khoa học là Achyranthes aspera L., thuộc họ rau dền (Amaranthaceae). Ở nước ta, nó còn được gọi với cái tên khác là ngưu tất nam. 

Cây cỏ xước có đặc điểm sinh thái như sau:

• Thân cây mảnh, hơi vuông, có lông mềm bao quanh, cao từ 1 - 2m và phân nhiều nhánh.

• Lá mọc đối xứng nhau, dài khoảng 5 - 12cm và rộng khoảng 2 - 4cm. Phần cuống lá nhỏ, phần đầu lá nhọn, mép lá lượn sóng.

• Hoa mọc thành chùm, mọc ra từ phần kẽ lá hoặc đầu cành.

• Quả hình bầu dục, dài từ 2 - 3mm, màu nâu và chỉ chứa một hạt duy nhất. Hạt nhỏ, dày khoảng 1mm.

• Rễ màu vàng, rễ chính có hình trụ, đường kính khoảng 2 - 5mm, dài khoảng 20cm và có nhiều rễ con bao quanh.

Cây cỏ xước ưa ẩm, ưa sáng và mọc nhiều ở các quốc gia như Lào, Campuchia, Thái Lan, Việt Nam. Các loài cây này mọc dại ở khắp nơi, phát triển mạnh nhất vào tháng 2 đến tháng 10 hàng năm.

Cây cỏ xước có mấy loại

Dựa vào đặc điểm hình thái, có thể phân loại cỏ xước thành 4 loại khác nhau, bao gồm:

• Cỏ xước Ấn Độ.

• Cỏ xước lông trắng.

• Cỏ xước màu xám đỏ.

• Cỏ xước xù xì.

Ở nước ta, loại cỏ xước phổ biến nhất là cỏ xước lông trắng. Loại cỏ xước lông trắng này có đặc tính dược lý cao và được thu hái để làm thuốc.

Bộ phận dùng của cây cỏ xước

Toàn bộ cây cỏ xước đều được sử dụng. Trong đó phần rễ cây được sử dụng để làm thuốc nhiều nhất. Người ta thường thu hoạch cây cỏ xước vào mùa đông bởi khi này các dưỡng chất tập trung về rễ và sẽ cho chất lượng tốt nhất. Cây cỏ xước sau khi thu hoạch về sẽ được làm sạch, phơi khô và cắt khúc nhỏ.

Thành phần dinh dưỡng của cây

Thành phần dinh dưỡng của cây cỏ xước

Các thành phần dinh dưỡng có trong cây cỏ xước bao gồm:

• Amino axit

• Arginine

• Glucozơ

• Polysaccharide

• Protid

• Nước

• Chất xơ

• Muối kali

• Vitamin C

• Carotene

• Saponin triterpenoid

• Alkaloid

• Acid oleanolic

• Sắt

• Đồng

Như vậy có thể thấy, cây cỏ xước chứa nhiều khoáng chất, vitamin cần thiết cho sức khỏe.

Cây cỏ xước có tác dụng gì?

Tác dụng của cây cỏ xước trong y học hiện đại và y học cổ truyền

Cây cỏ xước không chỉ có tác dụng và được dùng trong các bài thuốc y học cổ truyền mà nó đã được chứng minh là có tác dụng tốt cho sức khỏe và ứng dụng nhiều trong y học hiện đại:

Tác dụng y học hiện đại

Theo y học hiện đại, cây cỏ xước có những tác dụng sau:

• Giúp giãn nở mạch máu, có tác dụng hạ huyết áp.

• Kích thích tiểu tiện, giảm đường huyết, giảm mỡ.

• Tác dụng kháng sinh, kháng khuẩn, kháng nấm, chống viêm và giảm đau.

• Tăng cường hệ miễn dịch cho cơ thể, chống lại sự phát triển của các gốc tự do và ngăn ngừa ung thư.

Tác dụng y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, cây cỏ xước có vị đắng, chua, tính bình, không độc và được quy kinh vào 2 kinh Can, Thận. Cây cỏ xước có tác dụng:

• Thanh nhiệt, giải độc.

• Hỗ trợ tiêu viêm, giảm đau.

• Lợi tiểu.

• Giúp lưu thông khí huyết.

• Được ứng dụng trong điều trị: viêm gan, nhiễm trùng thận, chữa bệnh gout, rối loạn kinh nguyệt, trị mụn …

Bài thuốc dân gian chữa bệnh từ cây cỏ xước

Dưới đây là các bài thuốc dân gian chữa nhiều bệnh khác nhau từ cây cỏ xước:

Hỗ trợ chữa thấp khớp

Bạn có thể sử dụng các bài thuốc dân gian sau để chữa thấp khớp bằng cây cỏ xước:

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 20g rễ cây cỏ xước, 16g tầm gửi cây dâu, vân quy, bạch thược, quế chi, phòng đảng sâm, độc hoạt, sâm nam mỗi loại 12g và 6g tế tân. Sau đó bạn đem sắc rồi uống liên tục trong 1 tuần sẽ thấy triệu chứng thấp khớp giảm rõ rệt.

• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 40g rễ cỏ xước, 20g thổ phục linh, 28 - 30g hy thiêm, 16 - 20g cỏ nhỏ nồi, 12g ngải cứu và 12g ké đầu ngựa. Sau đó bạn đem sắc các nguyên liệu này rồi chia thành 3 phần uống trong ngày, mỗi ngày một thang, uống liên tục từ 7 - 10 ngày.

• Bài thuốc 3: Chuẩn bị 16g rễ cỏ xước, 12g hoàng bá, 12g thương truật. Sau đó bạn đem sắc rồi chia thành 2 phần uống trong ngày.

Điều trị bệnh viêm gan, nhiễm trùng thận

Bài thuốc dân gian chữa bệnh từ cây cỏ xước

Cây cỏ xước cũng được dùng để điều trị bệnh viêm gan, nhiễm trùng thận. Một số bài thuốc dân gian hiệu quả như:

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị cỏ xước, mã đề, cỏ tháp bút, sinh địa, rễ cỏ tranh rồi đem sắc lấy nước uống.

• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 30g rễ cây cỏ xước, 15g mỗi loại: rễ cỏ tranh, xa tiền, mộc thông, lá móng tay, trọng đài và phất dũ. Sau đó bạn đem sắc và uống khi còn ấm. Bạn chia thành 3 phần uống trong ngày và trước mỗi lần uống thì hâm lại cho nước ấm.

Bài thuốc hỗ trợ chữa bệnh gout

Để chữa bệnh gout bằng cây cỏ xước, bạn tham khảo bài thuốc dân gian sau: Chuẩn bị rễ cây cỏ xước cùng với lá tất bát (tiêu lốt), rễ cây cẩu trùng vĩ (vòi voi) và rễ bưởi bung (cây cơm rượu) mỗi loại 15g. Sau đó đem sắc với 4 bát nước lọc đến khi chỉ còn khoảng 2 bát nước. Bạn đem nước đã sắc chia đều thành 3 phần dùng trong ngày, dùng tối đa 10 ngày. Sau đó bạn đi khám lại sẽ thấy hiệu quả rõ rệt.

Điều trị rối loạn kinh nguyệt, bệnh huyết hư

Các bài thuốc dân gian giúp điều trị chứng rối loạn kinh nguyệt, bệnh huyết hư:

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 20g rễ cỏ xước, 16g củ gấu (hương phụ), 16g nghệ xanh (nga truật) và 30g rễ gai. Sau đó bạn đem sắc rồi uống vào buổi sáng, trưa.

• Bài thuốc 2: Chuẩn bị những nguyên liệu tương tự như bài thuốc 1 nhưng thêm 12g tô mộc, 12g chỉ xác. Sau đó bạn cũng đem sắc và uống mỗi ngày một thang.

Nếu phụ nữ bị tắc kinh, bế kinh thì có thể dùng 1 thang thuốc gồm 10g cỏ xước, 10g cây ích mẫu rồi đem sắc, chia 3 lần uống trong ngày.

Lưu ý: Các bài thuốc này không được áp dụng cho phụ nữ có thai.

Bài thuốc trị mụn và làm đẹp da

Cây cỏ xước còn có tác dụng trị mụn và làm đẹp da. Bài thuốc dân gian trị mụn hiệu quả là dùng trực tiếp cây cỏ xước. Bạn đem cây cỏ xước rửa sạch, băm nhỏ rồi giã nát lấy phần nước cốt. Bạn dùng nước cốt này thoa lên vùng da có mụn mỗi tuần 2 lần, mỗi lần khoảng 30 phút.

Giảm đau lưng, mỏi gối

Để làm giảm triệu chứng đau lưng, mỏi gối, bạn áp dụng bài thuốc dân gian sau: Chuẩn bị 30g mỗi loại: cỏ xước, đỗ trọng, đương quy, sinh địa, tiên linh tỳ, tỳ giải, ý dĩ nhân; 15g mỗi loại: đan sâm, kim anh, phụ tử, phòng phong, sơn thù, thạch hộc. Sau đó, bạn đem giã nát toàn bộ nguyên liệu, bọc trong túi rồi ngâm với 3 lít rượu. Sau 7 - 9 ngày bạn đem ra uống, mỗi lần uống 2 ly nhỏ sẽ thấy không còn đau nhức lưng, gối.

Bạn cũng có thể ngâm trực tiếp 1kg rễ cỏ xước khô với khoảng 5 lít rượu, ngâm khoảng 1 tháng rồi dùng uống hoặc xoa trực tiếp lên vùng lưng, gối bị đau mỏi.

Lưu ý thận trọng khi sử dụng cây cỏ xước

Lưu ý thận trọng khi sử dụng cây cỏ xước

Khi sử dụng cây cỏ xước, bạn cần lưu ý những điều sau đây:

• Cần cẩn trọng khi sử dụng cho phụ nữ có thai, phụ nữ đang cho con bú và trẻ em.

• Không sử dụng cho những người dị ứng với bất kỳ thành phần nào trong các bài thuốc. Các triệu chứng dị ứng với cỏ xước như: nổi mẩn, ngứa, buồn nôn, tức ngực, khó thở, choáng váng … Khi sử dụng nếu có những triệu chứng này thì cần ngưng dùng ngay và đến gặp bác sĩ để được thăm khám, điều trị.

• Những người gặp các vấn đề về dạ dày, bệnh đường ruột thì nên cân nhắc kỹ trước khi sử dụng bởi có thể gặp các tác dụng phụ như đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn …

• Không nên sử dụng cỏ xước khi đang dùng một số loại thuốc, thực phẩm chức năng khác bởi có thể gây ra tương tác thuốc và các tác dụng phụ không mong muốn. Với các loại dược liệu, không nên kết hợp cỏ xước với huỳnh hỏa, bạch tiền, quy giáp và lục anh.

• Nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi muốn sử dụng bất cứ bài thuốc nào.

Kết luận:

Cây cỏ xước là một loại cây quý giá của thiên nhiên, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người. Tuy nhiên, để sử dụng cây cỏ xước một cách an toàn và hiệu quả, bạn cần tuân theo các liều lượng và chỉ định của bác sĩ. Hy vọng bài viết đã giúp bạn biết cây cỏ xước có tác dụng gì và những thông tin hữu ích về cây cỏ xước. Cảm ơn bạn đã đọc bài viết!

Nguồn tham khảo:

[1] Riddhi Parmar, Achyranthens Aspera (Chaff Flower): Uses, Benefits & Side Effects, 2023