Chúng ta thường có xu hướng tìm kiếm thông tin để xác nhận những suy nghĩ có từ trước

Confirmation bias phản ánh một xu hướng tự bảo vệ và duy trì sự ổn định của niềm tin cá nhân. Nó được giải thích bởi: chúng ta thường có xu hướng tìm kiếm thông tin để xác nhận những suy nghĩ, giá trị hoặc quan điểm mà chúng ta đã có từ trước [1]. Thay vì tiếp thu thông tin mới và mở lòng đối với những quan điểm khác biệt, chúng ta lọc thông tin và tìm những lập luận để chứng minh rằng niềm tin của chúng ta đúng đắn.

Mục đích chính của thiên kiến xác nhận là duy trì và gia tăng sự kết nối giữa thông tin mới và niềm tin hiện tại. Thiên kiến xác nhận có thể ảnh hưởng đến khả năng chấp nhận sự khác biệt và phát triển cá nhân. Hồi nhỏ, bạn có tin vào ông già Noel sẽ tặng quà cho chúng ta trong mỗi dịp giáng sinh cận kề hay niềm tin rằng những người hướng nội sẽ không có phẩm chất lãnh đạo bằng những người hướng ngoại? Đây chính là ví dụ điển hình của thiên kiến xác nhận.

Các loại thiên kiến xác nhận

Có 3 loại thiên kiến xác nhận phổ biến

Có nhiều loại thiên kiến xác nhận trong tâm lý và nhận thức con người. Dưới đây là một số loại phổ biến:

• Thiên kiến xác nhận qua sự chú ý: Đây là trạng thái khi chúng ta tập trung chọn lọc vào thông tin xác nhận quan điểm của mình trong khi bỏ qua hoặc không chú ý đến thông tin mâu thuẫn.

• Thiên kiến xác nhận qua diễn giải: Đây là trạng thái khi chúng ta chủ động diễn giải thông tin theo cách mà chúng ta xác nhận niềm tin của mình.

• Thiên kiến xác nhận qua trí nhớ: Đây là trạng thái khi chúng ta chọn lọc những thông tin mà hỗ trợ quan điểm của mình trong khi quên mất hoặc không coi trọng thông tin mâu thuẫn.

Điều này chỉ ra rằng chúng ta có xu hướng chọn lọc, chú ý và tìm thấy những thông tin và sự kiện chỉ xác nhận những gì chúng ta đã tin và đặt ra từ trước, trong khi bỏ qua hay không chú ý đến những thông tin phản bác hoặc trái ngược với quan điểm hiện tại. Hiểu rõ những loại thiên kiến xác nhận này có thể giúp chúng ta tránh suy nghĩ một chiều trong việc tiếp thu thông tin. [1]

Dấu hiệu nhận biết

Một số dấu hiệu có thể giúp bạn xác định khi nào bạn hoặc người khác đang gặp phải sự thiên kiến xác nhận bao gồm:

Tránh khỏi thiên kiến xác nhận giúp bạn đánh giá và tiếp nhận thông tin một cách khách quan

• Chỉ tìm kiếm và chọn lọc thông tin xác nhận niềm tin và bỏ qua hoặc không coi trọng thông tin không hỗ trợ.

• Tìm kiếm bằng chứng xác nhận những gì bạn đã nghĩ là đúng, thay vì xem xét tất cả các bằng chứng có sẵn.

• Dựa vào định kiến cá nhân khi đánh giá thông tin.

• Có phản ứng cảm xúc mạnh (tích cực hoặc tiêu cực) đối với thông tin xác nhận niềm tin của bạn, trong khi không bị ảnh hưởng quá nhiều bởi thông tin không hỗ trợ.

Những dấu hiệu này giúp bạn nhận biết được khi mình hoặc người khác gặp phải thiên kiến xác nhận, tuy nhiên trong một số trường hợp, thiên kiến xác nhận cũng có thể khó nhận biết. Việc hiểu và nhận ra những dấu hiệu này sẽ giúp bạn đánh giá và tiếp nhận thông tin một cách khách quan.

Thiên kiến xác nhận ảnh hưởng gì đến bạn?

Thiên kiến xác nhận xảy ra do cách hoạt động tự nhiên của não bộ, vì vậy việc loại bỏ hoàn toàn nó là không thể. Mặt tích cực của thiên kiến xác nhận là giúp con người tự tin về niềm tin và giá trị của cá nhân, mang lại cảm giác chắc chắn và an toàn.

Tuy nhiên, loại thiên kiến này có thể là rào cản ngăn chúng ta nhìn vào tình huống một cách khách quan. Thậm chí, ảnh hưởng đến quyết định và dẫn chúng ta đến những lựa chọn kém chất lượng hoặc sai lầm.

Thiên kiến xác nhận có thể tác động cả tiêu cực lẫn tích cực đến bạn

Ví dụ, trong thời điểm bầu cử, người dân thường tìm kiếm thông tin tích cực về ứng viên mà họ ủng hộ. Cùng lúc đó họ cũng sẽ tìm kiếm thông tin tiêu cực về ứng viên đối lập. Bằng cách lờ đi các sự thật khách quan, họ thường bỏ qua thông tin quan trọng. Những chi tiết và sự thật này có thể đã ảnh hưởng đến quyết định khách quan của họ trong việc lựa chọn ủng hộ ứng viên phù hợp với tình hình đất nước hiện tại.

Tóm lại, thiên kiến xác nhận có tác động lớn đến cách chúng ta tiếp thu thông tin và đưa ra quyết định. Hiểu rõ tác động của thiên kiến xác nhận giúp chúng ta trở nên tự tin hơn trong việc kiểm soát và cân nhắc thông tin một cách khách quan để đưa ra những quyết định tốt hơn và đạt được kết quả tốt trong cuộc sống. Mặc dù thường được thảo luận là xu hướng tiêu cực ảnh hưởng đến logic và quyết định, tuy nhiên thiên kiến xác nhận không phải là điều hoàn toàn xấu.

Chúng ta đều gặp phải thiên kiến xác nhận đôi khi. Nó giúp xây dựng lòng tự tin và tiếp cận thông tin nhanh chóng. Tuy nhiên, rất quan trọng để nhận ra khi thiên kiến xác nhận chi phối suy nghĩ và hành vi của chúng ta.

5 cách vượt qua thiên kiến xác nhận

1. Cởi mở với sự bất đồng

Chúng ta có được sự thoải mái với những người có suy nghĩ tương tự như chúng ta. Nhưng chính việc này cũng là một cách khiến bạn khó vượt qua thiên kiến xác nhận.

Hãy tích cực tìm kiếm những người có quan điểm trái ngược. Bạn không cần tranh luận, cũng đừng ép ý kiến của mình lên người khác. Dành thời gian lắng nghe, đặt câu hỏi mở và sẵn lòng nghe những quan điểm mà bạn không đồng tình.

Ngoài ra hãy tìm nguồn thông tin mới để đọc về các luận điểm trái ngược với niềm tin của bạn. Dành thời gian để hiểu tại sao người khác có quan điểm trái ngược đó. Hoàn toàn không sao khi có ý kiến không đồng tình bởi không ai là có ý kiến giống nhau trong tất cả các vấn đề.

2. Sẵn sàng thay đổi suy nghĩ của bạn

Nghe ý kiến của người khác chỉ là một phần. Nhận biết được thông tin bạn nhận được có đáng tin cậy và thuyết phục đủ để bạn thay đổi quan điểm là một kỹ năng hoàn toàn khác. Đừng trở thành người cứ khăng khăng giữ quan điểm của mình. Biết chấp nhận thay đổi suy nghĩ là điều tốt.

Sẵn sàng thay đổi suy nghĩ của bạn là một cách thoát khỏi thiên kiến xác nhận

3. Bạn không cần phải đúng

Một số người quan tâm hơn đến việc đúng sai hơn là đi tìm hiểu sự thật. Vì vậy, hãy học cách thoải mái khi mình sai và xóa bỏ nhu cầu luôn đúng. Bởi chỉ những người tự tin mới có thể thừa nhận khi mình sai. Hơn nữa, nếu chúng ta luôn nghĩ rằng mình đúng, thì sẽ ít có khả năng tìm kiếm thông tin mới. Vì vậy, tìm kiếm sự thật, đừng chỉ tìm cách chứng minh mình đúng.

4. Thoải mái với việc không thoải mái

Hãy nhìn vào bức tranh tổng thể để kiểm tra thiên kiến xác nhận của bạn. Nhìn tổng quan có nghĩa là hãy thử tìm kiếm thông tin trái ngược với suy nghĩ của bạn. Đọc những bài viết trái ngược với niềm tin vốn có của chúng ta có thể khiến bản thân cảm thấy không thoải mái, nhưng nó giúp chúng ta mở rộng tầm nhìn và có cái nhìn đúng đắn hơn về mọi vấn đề. Hãy tự gỡ bỏ lăng kính màu hồng có sẵn và đón nhận những sắc màu khác từ thế giới xung quanh để thấy mọi mặt thú vị của một vấn đề.

5. Luôn tò mò

Duy trì tính tò mò là một điều tuyệt vời, bất kể trong hoàn cảnh nào. Và tính tò mò cũng rất hữu ích để vượt qua thiên kiến xác nhận. Đừng chấp nhận mọi thông tin mà bạn nhận được. Thay vào đó hãy khám phá, đặt câu hỏi và nghiên cứu sâu sắc hơn, đừng tự giam mình với niềm tin cứng nhắc. Chú ý để bản thân không mắc kẹt vào một ý tưởng đến mức thiên kiến xác nhận tạo ra thế giới xung quanh bạn.[2]

Vượt qua thiên kiến xác nhận không dễ dàng, nhưng nỗ lực và nhận thức sẽ giúp chúng ta trở thành những người suy nghĩ đa chiều và ra quyết định thông minh hơn. Hãy mở rộng tầm nhìn và khám phá thêm những khía cạnh khác nhau để tiến tới sự phát triển toàn diện.

_{Nguồn tham khảo:}

_{[1] Kendra Cherry, What Is the Confirmation Bias?, 2022}

_{[2] Ali, 5 Ways to Overcome Confirmation Bias (and Exit Your Bubble), 2023}