Cây nhân trần

Một số loại cây nhân trần thường gặp như:

- Nhân trần cao (Nhân trần Trung Quốc) là loại nhân trần thuộc họ Cúc, có tác dụng kháng khuẩn, hạ sốt.

- Hoắc hương núi có tên khoa học là Adesnosma caeruleum R. Br thuộc họ Mõm chó, có tác dụng kháng viêm, tăng tiết mật.

- Nhân trần đực hay còn gọi là bồ bồ có tên khoa học là Adesnosma capitatum Benth cũng thuộc họ Mõm chó.

Đặc điểm của cây nhân trần

Thân cây nhân trần hình tròn, cao khoảng 30-100cm và nhiều lông nhỏ. Lá cây nhân trần mọc đối xứng nhau qua thân cây, hình trái xoan và dài khoảng 4-6cm, bề ngang 2-3 cm. Mép lá khía hình răng cưa đều nhau, 2 mặt đều có lông và khi vò có mùi thơm nhẹ. Cuống lá tròn và dài khoảng 0,5 - 1,2 cm.

Hoa nhân trần

Hoa nhân trần có màu lam tím, đài hình chuông xẻ thành 5 cánh. Hoa thường mọc ở vị trí giao giữa cành và cuống lá, mọc thành chùm dạng bông dài khoảng 30cm.

Quả dài bằng đài hoa, hình trứng có mỏ ngắn, chứa hạt màu vàng.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây nhân trần phân bổ ở các vùng nhiệt đới như Thái Lan, Trung Quốc, Việt Nam,.... Ở Việt Nam, loài cây này mọc nhiều ở các tỉnh phía bắc như Cao Bằng, Bắc Cạn, Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Bắc Ninh [1]...

Nhân trần là cây ưa ẩm ưa sáng nên thường mọc lẫn với các loại cây cỏ thấp nhỏ ven rừng. Mùa hoa của nhân trần rơi vào tháng 4 - tháng 7 hàng năm.

Cây nhân trần có thể sử dụng toàn bộ để làm thuốc. Thường sẽ thu hái lúc cây đang ra hoa sau đó đem phơi hoặc sấy khô, bó thành từng bó và bảo quản nơi khô ráo thoáng mát, tránh ánh nắng mặt trời.

Khi sử dụng thì đem cây đi rửa sạch, chặt thành từng khúc khoảng 3-5cm và sao khô.

Thành phần hóa học

Thân cây nhân trần có chứa khoảng 1% tinh dầu trong đó chất paracymen chiếm phần lớn, và một số chất như: limonen, pinen, cineol, anethol.

Ngoài ra, trong nhân trần còn chứa hàm lượng lớn chất chống oxi hoá flavonoid, polyphenol và coumarin. Điều này cũng giúp nhân trần có nhiều công dụng trong y học.

Tác dụng của cây nhân trần

Cây nhân trần có nhiều tác dụng tuyệt vời đối với sức khỏe con người, được chứng minh qua nhiều nghiên cứu khoa học và kinh nghiệm sử dụng lâu đời trong y học cổ truyền. Dưới đây là những tác dụng chính của cây nhân trần:

Giải độc cơ thể

Cây nhân trần có khả năng giải độc cơ thể mạnh mẽ. Các hợp chất flavonoid trong nhân trần, đặc biệt là quercitrin và isoquercitrin, có tác dụng bảo vệ gan khỏi tổn thương do độc tố. Chúng kích thích sản xuất enzym giải độc trong gan, giúp cơ thể đào thải các chất độc hại nhanh chóng và hiệu quả hơn. Nghiên cứu trên động vật cho thấy chiết xuất nhân trần có thể làm giảm đáng kể tổn thương gan do rượu và các độc chất khác gây ra.

Tăng cường sức đề kháng

Polysaccharide trong cây nhân trần có tác dụng kích thích hệ miễn dịch. Chúng tăng cường hoạt động của các tế bào bạch cầu, giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh hiệu quả hơn. Ngoài ra, các chất chống oxy hóa như flavonoid cũng góp phần bảo vệ các tế bào miễn dịch khỏi tổn thương do gốc tự do, duy trì sức đề kháng ở mức tối ưu.

Kháng khuẩn, chống viêm

Tinh dầu và các hợp chất phenolic trong cây nhân trần có tác dụng kháng khuẩn mạnh. Chúng có khả năng ức chế sự phát triển của nhiều loại vi khuẩn gây bệnh, bao gồm cả các chủng kháng kháng sinh. Đồng thời, các hợp chất terpenoid như β-sitosterol có tác dụng chống viêm, giúp giảm các triệu chứng viêm nhiễm trong cơ thể.

Hỗ trợ điều trị bệnh về gan

Cây nhân trần đặc biệt hiệu quả trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh về gan. Các flavonoid và terpenoid trong cây có tác dụng bảo vệ tế bào gan, kích thích tái tạo tế bào gan và cải thiện chức năng gan. Nghiên cứu lâm sàng cho thấy sử dụng nhân trần có thể giúp giảm các chỉ số men gan ở bệnh nhân viêm gan virus và xơ gan.

Hỗ trợ điều trị chứng mất ngủ kinh niên

Alkaloid trong cây nhân trần, đặc biệt là adenosine, có tác dụng an thần nhẹ. Điều này giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ ở những người bị mất ngủ kinh niên. Uống trà nhân trần trước khi đi ngủ có thể giúp thư giãn tinh thần và dễ đi vào giấc ngủ hơn.

Hỗ trợ điều trị máu khó đông

Một số nghiên cứu cho thấy cây nhân trần có thể hỗ trợ điều trị tình trạng máu khó đông. Các hợp chất trong cây có khả năng cải thiện lưu thông máu và tăng cường chức năng của tiểu cầu. Tuy nhiên, cần thêm nghiên cứu để xác định cơ chế chính xác và liều lượng phù hợp.

Hỗ trợ điều trị viêm túi mật

Cây nhân trần có tác dụng kháng viêm và giảm đau, giúp làm dịu các triệu chứng của viêm túi mật. Nó cũng có thể kích thích tiết mật, giúp cải thiện tiêu hóa và giảm nguy cơ hình thành sỏi mật.

Giúp hạ huyết áp

Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy cây nhân trần có thể có tác dụng hạ huyết áp nhẹ. Điều này có thể do tác dụng giãn mạch của các hợp chất flavonoid trong cây. Tuy nhiên, cần thêm nghiên cứu để xác nhận hiệu quả này trên người.

Giúp hạ mỡ máu

Các hợp chất sterol trong cây nhân trần, đặc biệt là β-sitosterol, có khả năng giúp giảm cholesterol trong máu. Chúng hoạt động bằng cách cạnh tranh với cholesterol trong quá trình hấp thu tại ruột, từ đó làm giảm lượng cholesterol đi vào máu. Ngoài ra, flavonoid trong nhân trần cũng có tác dụng ức chế enzyme HMG-CoA reductase, enzyme quan trọng trong quá trình tổng hợp cholesterol trong cơ thể. Nghiên cứu trên động vật cho thấy chiết xuất nhân trần có thể làm giảm đáng kể nồng độ cholesterol toàn phần và LDL-cholesterol trong máu.

Lợi tiểu

Cây nhân trần có tác dụng lợi tiểu nhẹ. Điều này giúp cơ thể đào thải các chất cặn bã và độc tố qua đường tiểu tiện hiệu quả hơn. Tác dụng lợi tiểu của nhân trần còn góp phần hỗ trợ điều trị các bệnh về thận và đường tiết niệu. Cơ chế lợi tiểu của nhân trần được cho là do sự kích thích nhẹ lên chức năng của thận, tăng cường lọc máu và sản xuất nước tiểu.

Trị mụn, làm đẹp da

Tác dụng kháng khuẩn và chống viêm của cây nhân trần được ứng dụng trong việc điều trị mụn và cải thiện tình trạng da. Các hợp chất trong nhân trần có thể ức chế vi khuẩn gây mụn như Propionibacterium acnes, đồng thời làm dịu tình trạng viêm đỏ của da. Ngoài ra, khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ của flavonoid trong cây giúp bảo vệ da khỏi tác hại của tia UV và các gốc tự do, góp phần làm chậm quá trình lão hóa da.

Nhân trần khô

Cách dùng cây nhân trần đạt hiệu quả tối đa

Nhân trần tuy rất tốt cho sức khoẻ nhưng chúng ta không nên quá lạm dụng dùng hàng ngày. Để đạt hiệu quả tốt nhất, có thể sắc nhân trần dưới dạng thuốc hoặc pha trà uống, liều lượng khoảng 8-20g.

Một số lưu ý khi dùng nhân trần:

- Không nên kết hợp Nhân trần và cam thảo vì tính chất khác nhau. Nhân trần đào thải nước, cam thảo giữ nước nên nếu kết hợp sẽ làm giảm hiệu quả điều trị và dễ phát sinh tác dụng phụ.

- Không nên uống trà nhân trần hàng ngày sẽ dễ bị mất nước, mệt mỏi vì nhân trần có tính đào thải nước.

- Phụ nữ mang thai và đang cho con bú nên cân nhắc khi sử dụng. Nếu không mắc bệnh về gan thì không nên dùng vì có thể làm mất sữa.

Một số bài thuốc từ cây nhân trần

Bài thuốc trị viêm gan cấp

Thành phần: Nhân trần 18-24 gam, Chi tử 12 gam, Đại hoàng 6-8 gam ( Nhân trần cao thang - Thương hàn luận).

Cách dùng: Sắc nước uống chia 3 lần/1 ngày.

Bài thuốc này chuyên trị bệnh viêm gan virus cấp.

Trị viêm gan vàng da, tiểu ít

Thành phần:

- Nhân trần: 16g

- Bạch truật: 12g

- Trạch tả: 12g

- Bạch linh: 12g

- Trư linh: 12g

- Quế chi: 6g

Cách dùng: Tán bột mịn, pha với nước sôi ấm ngày 2 lần, mỗi lần 6-12g. Có thể sắc thuốc uống, gia giảm tuỳ chứng bệnh.

Trị viêm túi mật

Thành phần: Nhân trần cao, bồ công anh, quảng uất kim mỗi loại 40g, khương hoàng 16 gam. Sắc uống hàng ngày.

Bài thuốc trị mỡ máu cao

Thành phần:

- Nhân trần: 30g

- Sơn tra: 20g

- Sinh mạch nha: 15g

Sắc uống hàng ngày.

Chữa say nắng, nhức đầu

Nhân trần và hành trắng mỗi loại một lượng bằng nhau (khoảng 1 nắm). Tất cả đem sắc lấy nước uống.

Hạ sốt

Thành phần:

- Nhân trần: 16g

- Hoạt thạch: 20g

- Hoàng Cầm: 12g

- Thạch xương bồ: 8g

- Mộc thông: 8g

- Xuyên bối mẫu: 8g

- Xạ can: 6g

- Liên kiều: 6g

- Bạc hà: 6g

- Bạch đậu khấu: 6g

Sắc lấy nước uống.

Bài viết trên AIA Việt Nam đã giải đáp thắc mắc cây nhân trần có tác dụng gì mà lại được sử dụng rất phổ biến trong y học và đưa ra một số bài thuốc chữa bệnh từ nhân trần. Dù công dụng của nhân trần rất tốt nhưng bạn cũng nên thăm khám và hỏi ý kiến bác sĩ khi mắc bệnh để có thể sử dụng liều lượng chính xác và đảm bảo sức khoẻ nhất, tránh những rủi ro không mong muốn có thể xảy ra.

_{Tham khảo:}

_{Youmed, Nhân trần: Thảo dược thanh nhiệt, mát gan quen thuộc, 2022}